శ్రీవిష్ణు సహస్రనామము (38 - 55)

38. పద్మనాభో రవిందాక్ష పద్మగర్భః శరీరబృత్
మహర్ధిః బుద్ధో వృధాత్మా మహాక్షో గరుడద్వజః

పద్మనాభః = పద్మ-పద్మములను, నః-వికాశమునకు తీసుకొనిపోవువాడు-సూర్యుడు, అభః-అతని యొక్క కాంతి వంటి కాంతి కలవాడు..సూర్యుని వంటి తేజస్సు కలవాడు - విష్ణువు
అరవిందాక్షః = ఙ్ఞాన రూపములైన కన్నులు కలవాడు
పద్మగర్భః = బ్రహ్మ
శరీరబృత్ = జగత్తునకు భర్త
మహార్ధిః = గొప్ప అభివృద్ధి కలవాడు
బుద్ధః = ఙ్ఞానమాది గుణములు కలవాడు
వృద్ధాత్మా = విశ్వరూపి
మహాక్షః = పెద్ద కన్నులు కలవాడు
గరుడద్వజః = గరుత్మంతుడిని ద్వజముగా కలవాడు

39. అతుల శ్శరభో భీమ స్సమయఙ్ఞో హవిర్హరిః
సర్వలక్షణ లక్షణ్యో లక్ష్మీవాన్ సమితింజయః

అతులః = సాటిలేనివాడు
శరభః = త్రిపుర సమ్హార కాలమున శివునకు బాణం ఐనవాడు
భీమః = దుష్టజన భయంకరుడు
సమయఙ్ఞః = శాస్త్రములను తెలుసుకొన్నవాడు
హవిర్హరిః = ఆహుతులను హరించువాడు
సర్వలక్షణ లక్ష్యణ్యః = సర్వ లక్షణములు కలిగిననూ, గుర్తింప దగనివాడు
లక్ష్మీవాన = లక్ష్మిని కలిగినవాడు
సమితిం జయః = యుద్ధమునందు గెలుచువాడు

40. విక్షరో రోహితో మార్గో హేతు ర్ధామోదరః సహః
మహీధరో మహాభాగో వేగవా నమితాశనమః

విక్షరః = నాశములేనివాడు
రోహితః = ఎర్రని వర్ణము కలవాడు
మార్గః = భక్తులకు మోక్షమార్గమును చూపువాడు
హేతుః = జగత్తుకు కారణమైన వాడు
దామోదరః = దానము చేయువారికి సంతోషమును కలిగించువాడు
సహః = అన్నింటినీ సహించువాడు
మహాభాగః = గొప్ప కాంతికల మందర/గోవర్ధన పర్వతములను కలవాడు
వేగవాన్ = గజేంద్రుడు మొదలగు భక్తులను కాపాడుతలో వెగము కలవాడు
అమితాశనః = మితముగా భుజింపనివాడు

41. ఉధ్బవః క్షోభణో దేవః శ్రీగర్భః పరమేశ్వరః
కరణం కారణం కర్తా వికర్తా గహనో గుహః

ఉద్భవః = జన్మము లేనివాడు
క్షోభణః = ప్రకృతి పురుషులను క్షోభింపచేయువాడు
దేవః = స్తుతించుటకు తగినవాడు
శ్రీగర్భః = లక్ష్మీ కారకుడు
పరమేశ్వరః = గొప్పవాదైన ఈశ్వరుడు
కరణం = బలమును, సుఖమును కరతలామలకముగా ఉన్నవాడు
కారణం = జగమునకు కారకుడు
కర్తా = అన్నింటిని చేయువాడు
వికర్తా = వివిధములైన పనులు చేఉవాడు
గహనః = తెలుసుకొనుటకు వీలులేనివాదు
గుహః = సమరూపమును దాచువాడు

42. వ్యవసాయో వ్యవస్థానః సంస్థానః స్థానదో ధ్రువః
పరర్ధిః పరమస్పష్టః తుష్టః పుష్టః శుభేక్షణః

వ్యవసాయః = నిశ్చయము కలవాడు
వ్యవస్థానః = దేవతలను అనుగ్రహించువాడు
సంస్థానః = భక్తులకు ప్రాణభూతుడు
స్థానదః = భక్తులకు వైకుంఠాది స్థానములను ఇచ్చువాడు
ధ్రువః = స్థిరముగా, నిశ్చలముగా ఉండుట వలన ధ్రువుడు
పరర్ధిః = ఎతరుల అభివృద్ధి కాంక్షించువాడు
పరమస్పష్టః = పరముడును, అవ్యక్తుడును అయినవాడు
తుష్టః = భక్తుల సేవకు సంతసించువాడు
పుష్టః = జీవులను పోషించువాడు
సుభేక్షణః = సుభమైన చూపులు కలవాడు

43. రామో విరామో విరజో మార్గో నేయో నయో నయః
వీరః శక్తిమతాం శ్రేష్టో ధర్మో ధర్మ విదుత్తమః

రామః = రమింపచేయువాడు
విరామః = విశిష్టమైన లక్ష్మి కలవాడు
విరజః = రజో గుణము లేనివాడు
మార్గః = సింహ ముఖము కలవాడు, నరసింహుడు
నేయః = ఉపదేశరూపమున భక్తులను చేరువాడు
నయః = తానే ఉత్తముడు అగుటవలన వేరోచోటకి పొవలసినపనిలేనివాడు
అనయః = వాయు సంచాలకుడు
వీరః = పరాక్రమవంతుడు
శక్తిమతాంశ్రేష్టః = మిక్కిలి శక్తిమంతుడు
ధర్మః = ధర్మగుణం కలిగినవాడు
ధర్మవిదుత్తమః = ధర్మము తెలిసినవారిలో ఉత్తముడు

44. వైకుంఠః పురుషః ప్రాణః ప్రాణదః ప్రణవః పృధూః
హిరణ్యగర్భ శ్శతృఘ్నో వ్యాప్తో వాయు రధోక్షజః

వైకుంఠః = వైకుంఠములో ఉండువాడు
పురుషః = పూర్ణుడు
ప్రాణః = ఙ్ఞానము కలవాడు
ప్రాణదః = దుఖములను ఖండించువాడు
ప్రణవః = మిక్కిలి నూతనమైనవాడు
పృధూః = ప్రఖ్యాతమైనవాడు
హిరణ్యగర్భః = హిరణ్యరూపమగు బ్రహ్మాండమును గర్భమునందు కలవాడు
శతృఙ్ఞః = శతృవులను చంపువాడు
వ్యాప్తః = గరుడుని వాహనముగా కలవాడు
వాయుః = బంధించువాడు
అధోక్షజః = వసుదేవాదులనుండి పుట్టినవాడు

45. ఋతు స్సుదర్శనః కాలః పరమేష్ఠీ పరిగ్రహః
ఉగ్ర స్సంవత్సరో దక్షో విశ్రామో విశ్వదక్షిణః

ఋతుః = మోక్ష సాధకుడు
సుదర్శనః = చక్రము
కాలః = కాలుడు
పరమేష్ఠీ = హృదయాకాశమునందు ఉండువాడు
పరిగ్రహః = హరిభక్తులను అనుగ్రహించువాడు
ఉగ్రః = బ్రహ్మాదులను సంతసపరచువాడు
సంవత్సరః = తనకు కుమారులైన బ్రహ్మాదులను ఆనందపరచువాడు
దక్షః = రాక్షసులు
విశ్రామః = శ్రమలేనివాడు
విశ్వదక్షిణః = జగత్ సృష్టి మొదలగు కార్యములందు కుశలుడైనవాడు

46. విస్తార స్స్థావర స్స్థాణుః ప్రమాణం బీజమవ్యయం
అర్ధో నర్ధో మహాకోశో మహాభోగో మహాధనః

విస్తారః = లోకములను విస్తరింపచేయువాడు
స్థావరః = బ్రహ్మాదులకంటే ఉత్తముడు
స్థాణుః = రుద్రునికి అంతర్యామిగా ఉండువాడు
ప్రమాణం = ప్రకృష్టములైన, ఇహ, పర రెండు రూపములైన సుఖములు కలవాడు
బీజం = తనకు తాను వ్యక్తమయ్యెవాడు
అవ్యయం = నాశరహితుడు
అర్ధః = భక్తులచేత తెలుసుకొనబడువాడు
అనర్ధః = అయోగ్యులకు కీడును ఇచ్చువాడు
మహాకోశః = గొప్ప ధనము కలవాడు
మహాభోగః = పూర్ణమైన ఆనందం కలవాడు
మహా ధనః = ఎక్కువైన ధనము కలవాదు

47. అనిర్విణ్ణ స్స్థవిష్ణో భూర్ధర్మయూపో మహామఖః
నక్షత్ర నేమి ర్నక్షత్రీ క్షమః క్షామః సమీహనః

అనిర్విణ్ణః = ఙ్ఞానము ఆనందము కలవాడు
స్థవిష్ణః = మిక్కిలి పెద్దవాడు
అభూః = ఆధారము లేనివాడు
ధర్మయూపః = ధర్మ - ధర్మసాధనమైన, యూపో - యఙ్ఞ సమయంలో బలిపశువును కట్టూ స్తంబమునకు హేతువు
మహామఖః = వామనుడికి 3 అడుగులు కొలుచు సందర్భంలో ఆకాశము కూడ చాలలేదు, అందుకే మహామఖుడు అనగా వామనుడు
నక్షత్రనేమిః = బ్రాహ్మణులకు ఆధారభూతుడు
నక్షత్రీ = నక్షత్రములను నియమించువాడు
క్షమః = నాశనము
క్షామః = భూమిని స్వీకరించినవాడు వామనుడు
సమీహనః = సర్వచైతన్యుడు

48. యఙ్ఞ ఇజ్యో మహేజ్యశ్చ కృతు స్సత్రం సతాంగతిః
సర్వదర్శీ విముక్తాత్మా సర్వఙ్ఞో ఙ్ఞానముత్తమం

యఙ్ఞ ఇజ్యః = యఙ్ఞము నందు కీర్తించబడువాడు
మహేజ్యః = రాముడు
క్రతుః = ఙ్ఞాన రూపం కలవాడు
సత్రం = మంచివారిని రక్షించువాడు
సతాంగతిః = సత్పురుషులకు ప్రాప్యుడు
సర్వదర్శీ = అన్నీ విషయములను చూచువాడు
విముక్తాత్మా = ఎవనిచేత జీవులు విముక్తి గావింపబడుదురో అతను
సర్వఙ్ఞః = అన్ని విషయములు తెలిసినవాడు
ఙ్ఞానముత్తమం =ఙ్ఞానముచేత ఆనందము కలిగించువాడు

49. సువ్రతః సుముఖః సూక్ష్మః సుఘొషః సుఖదః సుహృత్
మనోహరో జితక్రోధో వీరబాహు ర్విదారణః

సువ్రతః = ఎవరిని గురించి
సుముఖః = శోభాయమానమైన ముఖము కలవాడు
సూక్షమః = సూక్ష్మరూపం కలవాడు
సుఘొషః = సొభనమైన శబ్దము కలవాడు, పాంచజన్యశంఖము ధ్వని
సుఖదః = మోక్ష సంబంధమైన ఆనందమును ఇచ్చువాడు
సుహృత్ = మంచి హృదయము కలవాడు
మనోహరః = భక్తుల మనసుచే ఆకర్షింపబడువాడు
జితక్రోదః = అరిషడ్వర్గములను జయించినవాడు
వీరబాహుః = ఎవని చేతులనుంది వీరులు ఉద్భవించెనో అతను
విదారణః = ఙ్ఞానగమ్యుడు

50. స్వాపనః స్వవశో వ్యాపీ నైకాత్మా నైక కర్మకృత్
వత్సరో వత్సలో వత్సీ రత్నగర్భో ధనేశ్వరః

స్వాపనః = ఙ్ఞానదాతా
స్వవశః = ధనము తన వశమునందు కలవాడు
వ్యాపీ = వ్యాపించి ఉండువాడు
నైకాత్మా = అనేకులకు స్వామి
నైకకర్మకృత్ = సృష్టి, స్థితి, లయ మొదలగు అనేక కర్మలు చేయువాడు
వత్సరః = ఆవు, దూడలతో ఆడుకొన్నవాడు , కృష్ణుడు
వత్సలః = భక్త వత్సలుడు
వత్సీ = "శ్రీవత్స" అను పుట్టుమచ్చ కలవాడు
రత్నగర్భః = రత్నములను గర్భమునందు కలవాడు
ధనేశ్వరః = ధనమునకు ఈశుడు

51. ధర్మకృ ద్ధర్మ బ్ధర్మీ సదసత్క్షర మక్షరం
అవిఙ్ఞాతా సహస్రాంశు విధాతా కృతలక్షణః

ధర్మకృత్ = ధర్మమును చేయువాడు
ధర్మగుప్ = భీముని అన్నయగు ధర్మరాజు
ధర్మీ = నియమించువాడు. యముడు
సదసత్క్షరం = యఙ్ఞశాలల యందు సోమపానము అందించువాడు
అక్షరం = నాశరహితుడు
అవిఙ్ఞాతా = సర్వఙ్ఞుడు
సహస్రాంశుః = వెయ్యి కిరణములు కలవాడు
విధాతా = పోషించువాడు
కృతలక్షనః = పరిపూర్ణమైన లక్షణములు కలవాడు

52. గభస్తినేమిః సత్వస్థః సింహో భూత మహేశ్వరః
ఆదిదేవో మహాదేవో దేవేశో దేవభృ ద్గురుః

గభస్తినేమిః = కిరణములు చక్రము అంచువలే కలవాడు
సత్వస్థః = జీవుని యందు అంతర్యామిగా ఉండువాడు
సింహః = శ్రేష్ఠుడు
భూతమహేశ్వరః = ప్రాణులకు ఈశ్వరుడు
ఆదిదేవః = ఆరాధ్యుడు
మహాదేవః = ప్రళయకాలమునందు జగత్తును తనలో లయం చేసుకొనువాడు
దేవేశః = దేవతలకు ఈశ్వరుడు
దేవభృత్ = గొప్ప తేజస్సు కలవాడు
గురుః = ఉపదేశము ఇచ్చువాడు

53. ఉత్తరో గోపతి ర్గోప్తా ఙ్ఞానగమ్యః పురాతనః
శరీరభూతభృ ద్భోక్తా కపీంద్రో భూరిదక్షిణః

ఉత్తర = మిక్కిలి ఉత్త్కృష్టుడు, గొప్పవాడు
గోపతిః = గో పాలకుడు
గోప్తా = రక్షకుడు
ఙ్ఞానగమ్యః = ఙ్ఞానము చేత చేరదగినవాడు
పురాతనః = మిక్కిలి ప్రాచీనుడు
శరీరం = శరీర-సకల భువనములు, శరీరం - భువనములన్ని ఇతని యందు క్రీడించుటవలన ఇతను శరీరుడు
భూతభృత్ = ఙ్ఞాన ప్రకాశకుడు
భోక్తా = అన్నింటినీ తినువాడు
కపీంద్రః = వాలిని చంపినవాడు
భూరిదక్షిణః = బంగారమును దక్షిణగా కలవాడు

54. సోమపో మృతపః సోమః పురు జిత్పురుసత్తమః
వినయో జయః సత్యసంధో దాశార్హః సాత్వతాం పతిః

సోమపః = సోమరసమును త్రాగువాడు
అమృతపః = అమృతమును త్రాగువాదు
సోమః = సౌమ్యుడు
పురుజిత్ = అనేకమంది సతృవులను జయించినవాడు
పురుసత్తమః = దేశ, కాలాతీతుడు కావున శోభించువాడు
వినయః = దండించువాడు
జయః = జయమును పొందువాడు
సత్యసంధః = సత్యమును సాధించువాడు
దాశార్హః = సుఖాది దానమునకు అర్హుడు
సాత్వతాం పతిః = పాంచరాత్రిక దేవతలైన శ్రీదేవి మొదలగు 9 మూర్తులకు అధిపతి

55. జీవో వినయితా సాక్షీ ముకుందో మిత విక్రమః
అంభోనిధి రనంతాత్మా మహోదధి శయోంతకః

జీవః = జనులను జీవింపచేయువాడు
వినయితా = విశేషముగా భక్తులను తన వద్దకు రప్పించుకొనేవాడు
సాక్షి = బలవంతుడు
ముకుందః = మోక్షమును ప్రసాదించువాడు
అమితవిక్రమః = మితములేని పరాక్రమము కలవాడు
అంభోనిధిః = విష్ణు లోకాదులు తనయందు కలవాడు
అనంతాత్మః = అపరిమితములైన దేహములు కలవాడు
మహోదధిశయః = క్షీర సాగరమునందు పరుండువాడు
అంతకః = సేతువును నిర్మించినవాడు