శ్రీవిష్ణు సహస్రనామము (1-18)

1. విశ్వం విష్ణుర్వషట్కారో భూతభవ్య భవత్ ప్రభుః
భూతకృత్ భూతభృత్ భావో భూతాత్మా భూతభావనః

విశ్వం = విశ్వ - విశ్వమును, వం - వర్తింపచేయువాడు / నడిపించువాడు
వి+ష్ణుః = వి - విశేషముగా 3పాదములతో , ష్ణుః - వ్యాపించినవాడు.
వషట్కారః = ఐష్వర్యము, వీర్యము, యశస్సు, శ్రీ, ఙ్ఞానము, వైరాగ్యము అనే 6 ఎవనివద్ద ఉన్నవో అతనే వషట్కారుడు.
భూత + భవ్య + భవతాం + ప్రభుః = గడచిన, రానున్న, జరుగుచున్న కాలములకు ప్రభువు
భూతకృత్ = భూతములకు (ప్రాణులకు) వచ్చు ఉపద్రవములను చ్చేదించువాడు.
భూత + బృత్ = భూతములను (ప్రాణులను) భరించువాడు.
భావః = ప్రపంచమును ఉత్పాదింపచేయువాడు.
భూతాత్మా = భూ-భూమి యందు, త-వ్యాపించియున్న ఆత్మ / సర్వవ్యాపి
భూత భావనః = భూమియందు వ్యాపించిన కాంతి కలవాడు మరియు రక్షకుడు.

2. పూతాత్మా పరమాత్మాచా ముక్తానాం పరమాగతిః
అవ్యయః పురషః సాక్షీ క్షేత్రఙ్ఞో క్షరయేవచ

పూతాత్మా = పూత - పవిత్రులైన వారియొక్క, ఆత్మ - మనస్సు ఎవరివద్ద ఉండునో అతడే.
పరమాత్మా = పర - గొప్పదైన, మా - లక్ష్మీదేవి, ఆత్మా - కలవాడు, లక్ష్మీవంతుడు
ముక్తానాం పరమాగతిః = ముక్తులకు ఉత్తమమైన గమ్యస్థానమైనవాడు.
అవ్యయః = అవేః - సూర్యుని యొక్క , అయః - గమనము ఎవరివలనో అతను.
పురుషః = పుర్ - అందరికంటే ముందు, షః - నడచువాడు, నాయకుడిగా అందరిని నడిపించువాడు.
సాక్షీ = ప్రత్యక్షముగా చూచువాడు.
క్షేత్రఙ్ఞః = క్షేత్రము - భగవంతుడు ఉండు ప్రదేశము., ఙ్ఞః - తెలుసుకొన్నవాడు.
అక్షరః = క్షయము లేనివాడు.

3. యోగోయోగ విదాం నేతా ప్రధాన పురుషేశ్వరః
నారసింహ వపుః శ్రీమాన్ కేశవః పురుషోత్తమః

యోగః = యోగులచేత హృదయములందు ధ్యానింపబడువాడు
యోగ +విదాం + నేతా = యోగమనగా సమాధి, దానిని పొందినవారు యోగవిదులు(భక్తులు), వారిని "మొక్షం" అను ఫలమునకు చేర్చువాడు.
ప్రధాన పురుషేశ్వరః = ప్రధానమనగా ప్రకృతి, పురుషులనగా జీవులు, ఈ రెండింటికినీ ఈశ్వరుడైనవాడు.
నారసింహవపుః = నరుని యొక్క, సింహము యొక్క రూపము కలవాడు.
శ్రీమాన్ = లక్ష్మీదేవి కి ఆధారమైన వాడు / భర్త
కేశవః = కేశి అనే రాక్షసుడిని చంపినవాడు.
పురుషోత్తమః = పురుషులయందు ఉత్తముడు.

4. సర్వః శర్వః శివః స్థాణుః భూతాది ర్నిధి రవ్యః
సంభవో భావనో భర్తా ప్రభవః ప్రభురీశ్వరః

సర్వః = సర్వము వ్యాపించి ఉండటమువలన సర్వుడు
శర్వః = దుష్టులను శిక్షించువాడు
శివః = మంగళకరుడు
స్థాణుః = అణురూపంలో జగత్వ్యాపకమై ఉన్నవాడు.
భూతాది = భూతములకు కారణమైనవాడు.
నిధిః = నిధి వంటివాడు
అవ్యయః = సూర్యుని యందు నడచువాడు
సంభవః = గ్రహనక్షత్రములను వాని వాని గతులయందు ప్రవర్తింపచేయువాడు.
భావనః = భావ - అభిప్రాయము, నః - నడిపించువాడు, మనః ప్రేరకుడు
భర్తా = పోషించువాడు
ప్రభవః = జీవులను ఉద్ధరించువాడు
ప్రభుః = ప్ర - సర్వకార్యములందు, భుః - సమర్ధుడైనవాడు
ఈశ్వరః = శాసించు లక్షణము కలవాడు.

5. స్వయంభూ శ్శంభు రాదిత్యః పుష్కరాక్షో మహాస్వనః
అనాది నిధనో ధాతా విధాతా ధాతు రుత్తమః

స్వయంభూ = స్వయముగా అవతరించినవాడు
శంభుః = శం - ముఖమును, భుః - భావింపచేయువాడు
ఆదిత్యః = సూర్యుడు
పుష్కరాక్షో = కమలము వంటి కనులు కలవాడు
మహాస్వనః = ఘంభీరమైన కంఠధ్వని కలవాడు.
అనాది నిధనః = ఆది - ఆదియును, నిధనః = మరణము లేనివాడు
ధాతా = ధారణము చేయువాడు
విధాతా = వి - గరుడుడు, ధాతా = ఎవరికి వాహనమో అతను
ధాతురుత్తమః = ధాతుః - బ్రహ్మ కంటే, ఉత్తమః - ఉత్తమమైనవాడు

6. అప్రమేయో హృషీకేశః పద్మనాభో మరః ప్రభొః
విశ్వకర్మా మనుస్త్వష్టా స్థవిష్ఠః స్థవిరో ధ్రువః

అప్రమేయః = అన్ని అనికాని, ఇటువంటి గుణములు అని కాని కొలిచి చెప్పుటకు వీలులేని గుణములు కలవాడు
హృషీకేశః = తాను ఆనందభరితుడగుచూ, లక్ష్మీ, బ్రహ్మ, రుద్రులకు నియామకుడైనవాడు
పద్మనాభః = పద్మమును నాభి యందు కలవాడు
అమరప్రభుః = అమరుడైన మహాత్ముడు
విశ్వకర్మా = ఎవరివలన విశ్వము కర్మకలదిగా అగుచున్నదో
మనుః = ఙ్ఞానమే రూపముగా కలవాడు
త్వష్టా = తేజస్వరూపుడు
స్థవిస్ఠః = అన్నింటికంటే పెద్దవాడు
స్థవిరః = వృద్ధుడు
దృవః = స్థిరమైనవాడు

7. అగ్రాహ్యః శాశ్వతః కృష్ణో లోహితాక్షః ప్రతర్దనః
ప్రభూతః త్రిక కుబ్ధామ పవిత్రం మంగళం పరం

అగ్రా హ్యః = పూర్తిగా తెలుసుకొన వీలులేనివాడు
శాశ్వతః = ఎప్పుడూ ఒకేరూపం కలవాడు
కృష్ణః = అదుపులో పెట్టుట మొదలగు పనులచేత సకలలోకమును తనవైపు త్రిప్పువాడు
లోహితాక్షః = ఎర్రనైన కన్నులు కలవాడు
ప్రతర్దనః = శతృవులను శిక్షించువాడు
ప్రభూతః = ఊతః - గుణములచే వ్యాపించినవాడు, ప్రభు - సామర్ధ్యము కలిగినవాడు
త్రిక కుబ్ధామ = త్రిక - మూడు, కకుబ్ - దిక్కులు, ధామ - ఇల్లు గా కలవాడు
పవిత్రం = పవి - వజ్రాయుధం, త్రం - రక్షించువాడు
మంగళం = మంగళస్వరూపుడు
పరం = అన్ని ప్రానులకంటే ఉత్తమమైనవాడు

8. ఈశానః ప్రాణదః ప్రాణో జేష్ఠః శ్రేష్ఠః ప్రజాపతిః
హిరణ్యగర్భో భూగర్భః మాధవో మధుసూధనః

ఈశానః = లక్ష్మీదేవి కి సుఖము కలిగించువాడు
ప్రాణదః = ప్రాణములు ఇచ్చువాడు
ప్రాణః = ప్రకృష్టమైన చేష్ట కలవాడు
జేష్టః = గుణములచేతను, కాలముచేతను వృద్ధుడు
శ్రేష్టః = ప్రశస్తమైన వారిలో ప్రధముడు
ప్రజాపతిః = ప్రజలకు అధిపతి
హిరణ్యగర్భః = బ్రహ్మాండమును గర్భమునందు కలవాడు
భూగర్భః = భూమిని గర్భమునందు కలవాడు
మాధవః = మధువు యొక్క వంశానికి చెందినవాడు
మధుసూదనః = మధువు అను రాక్షసుడిని సంహరించినవాడు

9. ఈశ్వరో విక్రమీ ధన్వీ మేధావీ విక్రమః క్రమః
అనుత్తమో దురాధర్షః కృతఙ్ఞః కృతిరాత్మవాన్

ఈశ్వరః = ఈశ - ఈశ్వరుడు, బ్రహ్మ కంటే, వరః - శ్రేష్టుడు
విక్రమీ = విక్రమము కలవాడు
ధన్వీ = ధనువు కలవాడు
మేధావీ = తెలివి కలవాడు
విక్రమః = క్రము అంటే అడుగు వేయుత, విక్రమ అంటే పాద విక్షేపణం కలవాడు, వామనుడు
క్రమః = పదదేవత అను పేరు కలవాడు
అనుత్తమా = తనకంటే ఉత్తముడు లేనివాడు
దురాదర్షః = బయపెట్టుటకు వీలులేనివాడు
కృతఙ్ఞః = తనకు చేయబడు ఆరాధనలను తెలుసుకొను వాడు
కృతిః = ప్రయత్నరూపం కలిగి ఉండుట
ఆత్మవాన్ = నిత్యమూ ఆత్మ కలవాడు

10. సురేశః శరణం శర్మ విశ్వరేతా ప్రజాభవః
అహస్సం వత్సరో వ్యాలః ప్రత్యయః సర్వదర్శనః

సురేశః = సుర అంటే మంచి ప్రకాశం కలవారు సురులు, వారికి ఈశుడు సురేశుడు
శరణం = ఆస్రయం ఇచ్చువాడు
శర్మ = అశుభమును నశింపచేయువాడు
విశ్వరేతా = జగమునకు కారణభూతుడు
ప్రజాభవః = భగవత్భక్తులకు జన్మ లేకుండా చేయువాడు
అహః = మృత్యుంజయుడు
సంవత్సరః = ప్రతీ ప్రాణి హృదయమునందు అంతర్యామిగా నివసించువాడు
వ్యాలః = సతృవులను నివారించు సామర్ధ్యము కలవాడు
ప్రత్యయః = ఙ్ఞాన స్వరూపుడు
సర్వదర్శనః = అన్ని విషయములను చూచినవాడు

11. అజః సర్వేశ్వరః సిద్ధః సిద్ధి స్సర్వాది రచ్యుతః
వృషాకపి రమేయాత్మా సర్వయోగ వినిస్మృతః

అజః = జ - పుట్టుక, అ - లేనివాడు
సర్వేశ్వరః = అందరికి ఈశుడు
సిద్ధః = భక్త రక్షణకు సంసిద్దుడైనవాడు
సిద్దిః = నిరతిశయమైన రూపం కలిగినవాడు
సర్వాది = అన్నింటికీ కారణమగు వాడు
అచ్యుతః = నాశము లేనివాడు
వృషాకపిః = ధర్మము చేత దుఖమును దూరము చేయువాడు
అమేయాత్మా = పూర్తిగా తెలుసుకొనుట
సర్వయోగ = అన్ని యోగములు యెవరినుండి
వినిస్మృతః = ఆరంభమైనవో

12. వసుర్వసుమనాః సత్యః సమాత్మా సమ్మితః సమః
అమోఘః పుండరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః

వసుః = అంతటా నివసించువాడు
వసుమనాః = భక్తులు సంపర్పించు ధన, జల, ద్రవ్యములందు మనసు కలవాడు
సత్యః = సత్భావమును
సమాత్మా = లక్ష్మి యందు ఆత్మ కలవాడు, లక్ష్మీపతి
సమ్మితః = బాగుగా కొలవబడినవాడు
సమః = అన్ని రూపములయందు సమత్వము కలిగినవాడు
అమోఘః = జగత్తును సృష్టించడంలో సఫలుడు
పుండరీకాక్షః = పుండరీకము - పద్మము, అక్ష - కన్నులు
వృషకర్మా = ఎద్దులకు ముకుతాడు కట్టుట మొదలగు పనులు
[ నాగ్నజితి అను యువతిని వివాహమాడుటకై ఒకేసారి 7 ఎద్దులను లొంగతీసుకోవాల్సి వచినపుడు వాటినన్నింటికి ముకుతాడు వేసి ఆటకట్టించాడు. అలా వృషకర్ముడైనాడు ]
వృషాకృతిః = ఎద్దు ఆకృతి కలవాడు.

13. రుద్రో బహుశిరా బభ్రుః విశ్వయోనిః శుచిశ్రవాః
అమృతః శాశ్వతః స్థాణుః వరారోహో మహాతపాః

రుద్రః = భేరి మొదలగు వాద్యములకు శబ్దములనిచ్చువాడు
బహుశిరా = అధికమైన శిరస్సులు కలవాడు
బభ్రుః = జగత్తును భరించువాడు
విశ్వయోనిః = జగత్తే స్థానముగా కలవాడు
శుచిశ్రవాః = వినదగిన వానిని వినువాడు
అమృతః = అపరిమితమైన శాస్త్రము కలవాడు
శాశ్వతః = నిత్యుడు
స్థాణుః = అణువణువునా వ్యాపించి ఉన్నవాడు
వరారోహా = వర - గొప్ప, అరాణి - దోషములు కలవారు, హః - చంపువాడు
మహాతపాః = గొప్పదైన ఙ్ఞానము కలవాడు.

14. సర్వగః సర్వవిద్భానుః విష్వక్సేనో జనార్ధనః
వేదో వేద విదవ్యంగో వేదాంగో వేద విత్కవిః

సర్వగః = అన్ని విషయములు తెల్సినవాడు
సర్వవిద్ = సర్వమును పొందువాడు
భానుః = ప్రకాశించువాడు
విష్వక్సేనః = అన్ని దిక్కులకు సేనలను పంపువాడు
జనార్ధనః = జన - సముద్రంలో ఉండు ఒకజాతి రాక్షసులను సంహరించువాడు
వేదః = తెలియచేయువాడు
వేదవిత్ = వేదమును తెలుసుకొనినవాడు
అవ్యంగః = వి-గరుత్మంతుడు, అవి - గరుడునకు శతృవైన ఆదిశేషుడు, అంగః - అతనిమీద శరీరము కలవాడు. ఆదిశేషుడు
వేదాంగః = వేదాభిమానముగల దేవుళ్ళని అంగముగా కలవాడు
వేదవిత్ = వేదములను మత్సరూపమున బ్రహ్మదేవుడికి అందించినవాడు
కవిః = పొగడ దగినవాడు.

15. లోకధ్యక్షః సురాధ్య క్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః
చతురాత్మా చతుర్వ్యుహ శ్చతుర్ర్దంష్ట్ర శ్చతుర్భుజః

లోకధ్యక్షః = లోకములకు అధిపతి
సురాధ్యక్షః = సురులకు అధిపతి
ధర్మాధ్యక్షః = ధర్మమునకు అధిపతి
కృతాకృతః = కర్మ బంధము లేని ప్రదేశము ఎవని చేత సృష్టించబడునో అతను
చతురాత్మా = నేర్పుతో తిరుగువాడు
చతుర్వ్యుహః = వాసుదేవాది 4 సంఖ్యగల ఆత్మలు కలవాడు
చతుర్దంష్ట్రః = 4 కోరలు కలవాడు
చతుర్భుజః = 4 భుజములు కలవాడు

16. భ్రాజిష్ణుర్ భోజనం భోక్తా సహిష్ణు ర్జగదాదిజః
అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః

భ్రాజిష్ణుర్ = దీప్తిమంతుడు
భోజనం = అందరికి ఆధారభూతుడైనవాడు
భోక్తా = సమస్త పదార్ధములను భుజించువాడు
సహిష్ణుః = భక్తుల యొక్క అపరాధములు సహించువాడు
జగదాదిజః = జగమునకు మూలమైన చతుర్ముఖుడు ఎవని యందు పుట్టెనో అతను
అనఘః = పాపరహితుడు
విజయః = జయము కలవాడు
జేతః = జయమే శీలముగా కలవాడు
విశ్వయోనిః = ప్రపంచమునకు కారణభూతుడు
పునర్వశూః = మాటిమాటికి ద్రవ్యము ఎవరివలన వచ్చునో అతను

17. ఉపేంద్రో వామనః ప్రాంశు రమోఘః సుచిరూర్జితః
అతీంద్రః సంగ్రహః సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః

ఉపేంద్రః = ఇంద్రుని తమ్ముడు
వామనః = శతృనాశనం చేయువాడు
ప్రాంశుః = త్రివిక్రమ రూపంతో మిక్కిలి ఎత్తైనవాడు
అమోఘః = అమోఘమగు వాక్కు కలవాడు
శుచిః = శుద్ధమైనవాడు
ఊర్జితః = సారవంతమైన అన్నం కలవాడు
అతీంద్రః = ఇంద్రుడిని అతిక్రమించినవాడు
సంగ్రహః = భక్తులను సంగ్రహించినవాడు
సర్గః = సృష్టి చేయువాడు
ధ్రుతాత్మా = ధైర్యమైన మనస్సు కలవాడు
నియమః = నియంత్రణలోకి తెచ్చుకొనువాడు
యమః = నియమించువాడు

18. వేద్యో వైద్య సదా యోగి వీరహా మాధవో మధూః
అతీంద్రియో మహామాయో మహోత్సాహో మహాబలః

వేద్యః = తెలుసుకొనుదగినవాడు
వైధ్యః = భవసాగరములను తొలగించువాడు
సదాయోగి = కపిలాది రూపములతో ఎల్లపుడూ యోగాభ్యాసము చేయువాడు
వీరహ = వీ - విగతుడు, ఈర - వాయువు, హ - హరించువాడు
మాధవః = లక్ష్మిని కంపింప చేయువాడు
మధుః = సుఖరూపం కలిగినవాడు
అతీంద్రియః = ఇంద్రియములకు అతీతుడు
మహామాయో = లక్ష్మిని ప్రసాదించువాడు
మహోత్సాహః = జగత్తును సృష్టించుట మొదలగు వాని యందు ఉత్సాహము కలవాడు
మహాబలః = మహా బలశాలి